ایثار رانندگان در مسیر توسعه حمل‌ونقل-بخش نخست
رنج راه بر شانه مردان تنهای جاده‌ها
گالیا توانگر
در تاریخ تحولات صنعت حمل‌ونقل در کشور، روزهای سرنوشت‌سازی بوده‌اند که نقشی تعیین‌کننده در انسجام شبکه حمل‌ونقل داشته‌اند و 26 آذرماه سال 1361، از شمار چنین روزهایی است. در این روز و در بحبوحه جنگ تحمیلی، حدود یکصد کشتی حامل کالا در بنادر جنوبی کشور، در انتظار تخلیه بار بود و بروز بحران ناشی از اتمام ذخیره کالاهای اساسی در کشور، تهدید کشتی‌های منتظر از سوی عراق و نیز شمول بیمه‌های جنگی، نگرانی‌هایی را برای مسئولان فراهم آورده بود. در همین روزها، امام خمینی(ره) در پیامی تاریخی، کامیون‌داران کشور را به مشارکت در تخلیه هر چه سریع‌تر کشتی‌ها فراخواندند.
به دنبال فرمان امام(ره) مبنی بر تخلیه کشتی‌های منتظر در بندرهای جنوبی کشور، ایران‌زمین شاهد بسیج عمومی کامیون‌داران گردید و صحنه‌های کم‌نظیری از فداکاری، ایثار و تلاش شبانه‌روزی به ثبت رسید و این روز را در تاریخ کشور در یادها ماندگار ساخت. پانزده سال پس از زمان صدور این فرمان تاریخی، به پیشنهاد وزارت راه‌وترابری و در جهت آگاهی اقشار مختلف مردم از نقش و جایگاه والای شبکه گسترده حمل‌ونقل کشوری، در سال 1376 از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور، 26 آذر به عنوان «روز حمل‌ونقل» شناخته شد.
ایوبِ جاده‌ها
نزدیک‌ترین تجربه خیلی از ما در برخورد با رانندگان کامیون‌ها احتمالاً زمان‌هایی بوده که در جاده، پشت یک کامیون سنگین گیر کرده و درصدد بوده‌ایم هر چه زودتر آن را پشت سر بگذاریم و راهمان را باز کنیم. لحظه‌ای هم که در حال عبور از کنار کامیون هستیم، فقط لاستیک‌های بزرگ آن را می‌بینیم؛ چون ارتفاع کابین راننده آن‌قدر زیاد است که نمی‌توانیم با راننده‌اش به‌سادگی چشم تو چشم شویم. به‌علاوه رانندگان کامیون‌ها معمولاً تنها سفر می‌کنند. همه این اتفاقات باعث می‌شود ما خیلی کم از دنیای آنها بدانیم و دنیایشان کمی برایمان مرموز و ناشناخته به نظر برسد.
یک گردشگر در خاطراتش می‌آورد: یک ساعتی می‌شود کنار جاده ایستاده‌ام؛ کنار مردی که انار می‌فروشد و زعفران پاک می‌کند. بعد از سلام و علیک، از اوضاع زعفران می‌پرسم، می‌گوید: «امسال زعفران خوب نمی‌خرند.» برای ماشین‌ها دست تکان می‌دهم تا بالاخره یک کامیون حامل سوخت توقف می‌کند. راننده در را برایم باز می‌کند و چهره مرد حدود 60 ساله‌ای را می‌بینم که می‌گوید: «بیا بالا جوان!» سر صحبت را که باز می‌کنم، خودش را حاج علی معرفی می‌کند و معلوم می‌شود گازوئیل به دیهوک می‌برد. کامیونش کاملاً قدیمی و فرسوده است، به قول خودش که می‌گوید: «مثل خودم از رده خارجه» کف ماشین پر است از دبه و چهار لیتری و بطری و کلاً هر زباله خشکی که فکرش را بکنید! پیداست خیلی اهل نظم و نظافت نیست. برخلاف بعضی از رانندگان کامیون‌ها که داخل ماشین را تمیز نگه می‌دارند و آن را با پوسترهای مورد علاقه‌شان تزیین می‌کنند. چیزی که توجهم را جلب می‌کند، صدای بوق هشداری است که هر چند ثانیه به گوش می‌رسد. وقتی دلیلش را می‌پرسم، حاج علی می‌گوید: «این یک سیستم هشدار هست. مدتی هست که خراب شده. نرفتم درستش کنم.»
همین اندازه خاطرجمع می‌گوید. حسابی هم آرام می‌راند و انگار هیچ عجله‌ای ندارد. جایی برای نماز توقف می‌کنیم و دوباره که راه می‌افتیم، هوا کاملاً تاریک شده است.
حاج علی می‌گوید: «بیش از 20 سال همین مسیر را رفته و برگشته است.» خودش می‌گوید: «چشم‌بسته محل دست‌اندازها رو بلدم.» یک‌لحظه به خودم می‌آیم و می‌بینم که چشم‌هایش را بسته و می‌راند. با تکان یکی از دست‌اندازها دوباره توجهم جلب می‌شود و حاج علی را می‌بینم که این بار چشمان بازش را به جاده دوخته است. پیداست که خواب دیده‌ام. حاجی که می‌بیند بیدارم، دوباره گرم صحبت می‌شود. وسط صحبت‌هایش مدام می‌پرسد: «متوجهید؟» و منتظر تأیید گرفتن می‌ماند. توی همین چند ساعت به اندازه چند ماه کلمه «بله» را در تصدیق حاج علی گفته‌ام! بالاخره حدود هشت و نیم به دیهوک می‌رسیم. هوا حسابی سرد است. کنار رستورانی در ابتدای شهر از کامیون پیاده می‌شوم. کنار آتش جلوی رستوران خودم را گرم و به حاج علی فکر می‌کنم که به‌زودی سوخت را خالی می‌کند و باز در دل شب، تنهائی برمی‌گردد سمت تربت.
نگفته‌هایمان زیاد است
مرتضی و مصطفی برادران 35 ساله مشهدی هستند. راننده‌هایی که با هم کارشان را شروع کرده‌اند و اکنون هشت سال سابقه رانندگی ترانزیت را دارند.
از مرتضی می‌پرسم که چه شد شغل رانندگی کامیون را انتخاب کردید؟ وی می‌گوید: «این شغل یک‌جورهایی شغل خانوادگی ماست. ما 9 برادر هستیم که شغل پنج نفرمان رانندگی کامیون است. برادر بزرگم از اولین کسانی است که با باز شدن مرز ترکمنستان به آن طرف مرز رفته‌‌اند. من مدتی کارگر یک کارخانه بودم. در 26 سالگی گواهینامه پایه یک را گرفتم و پشت کامیون نشستم و شدم راننده ترانزیت. الان هم در مسیر ترانزیتی بندرعباس به آسیای میانه رانندگی می‌کنم.» در سؤال دیگری از وی می‌پرسم: «تصویری که از خیلی از رانندگان کامیون‌ها وجود دارد، تیپ خاصی مانند داشتن سبیل و... است، آیا واقعاً همین‌طور است؟»
وی پاسخ می‌دهد: «این چیزهایی که شما می‌گویید بین راننده‌های قدیمی وجود دارد؛ اما بین راننده‌های دهه شصتی که حالا وارد این شغل شده‌اند، این‌طور نیست. ما آدم‌های تحصیل‌کرده هم داریم؛ مثلاً پسر برادر خودم کارشناسی تعمیرات هواپیما دارد و راننده کامیون است. من تحصیل‌کرده‌های کارشناسی و بالاتر را هم بین راننده‌ها کم ندیده‌ام. به نظرم تصورات مردم از رانندگان کامیون‌ها به قول معروف آپدیت (به‌روز) نشده است.»
- سخت‌ترین بخش کار شما چیست؟
- دوری از خانواده سخت‌ترین بخش کار ماست. من خودم دو تا بچه دارم. گاهی پیش می‌آید یک ماه یا بیشتر از خانواده دور هستیم. خانواده من چون می‌دانند این شغل خانوادگی ماست، کمتر شاکی می‌شوند و مخالفت خاصی با کار من ندارند، اما به‌هرحال به من می‌گویند که کمتر به جاده بروم و با خانواده بیشتر وقت بگذرانم.
- رانندگی در جاده‌های ایران راحت‌تر است یا آسیای میانه؟
- قطعاً ایران. چون جاده‌هایش بهتر از جاده‌های آسیای میانه است. جاده‌های تاجیکستان و ازبکستان پر از دست‌‌انداز است. قوانین راهنمایی هم اصلاً رعایت نمی‌شود. حتی جاده‌ها خط‌کشی درستی ندارند. حالا ما گاهی می‌گوییم رانندگی ایرانی‌ها خوب نیست، ولی آنجا خیلی بدتر است.
به سراغ مصطفی می‌روم و از او می‌پرسم: «سخت‌ترین بخش کار شما کجاست و خاطره خاصی از آن دارید؟» وی پاسخ می‌دهد: «سخت‌ترین بخش کار ما این است که مسئولان کمتر پای صحبت‌های ما می‌نشینند. ما قشر رانندگان هزار غصه نگفته داریم. فقط قیمت لاستیک و قطعات یا استاندارد جاده نیست. ما نگفته‌ها و ناشنیده‌هایمان زیاد است.»
لازم به توضیح است: بخش حمل‌ونقل جاده‌های ما نیازمند اصلاحات زیادی است. مسئله تناسب میان استهلاک و درآمد راننده، هزینه نگهداری، تعمیرات، تعویض لوازم و استهلاک وسایل نقلیه سنگین مانند کامیون یا تریلی بسیار زیاد و قابل‌توجه است که از جمله موارد بسیار مهم سختی کار رانندگان ماشین‌های سنگین است.
رشد 28/2 درصدی ترانزیت کشور تا پایان آبان
معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی با اشاره به عملکرد هشت‌ماهه ابتدائی سال جاری ترانزیت کشور، از رشد ۲۸.۲ درصدی در این حوزه خبر می‌دهد.
شهریار افندی‌زاده معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی از دستاوردهای ترویج گفتمان و مبانی ابتکار «ایران- راه» در رشد ترانزیت کشور در سال جاری خبر داده و می‌گوید: «بر اساس آمار موجود در وزارت راه و شهرسازی، در هشت‌ماهه ابتدائی امسال در مجموع ۹ میلیون و ۴۵۸ هزار و ۸۶۲ تن کالا از کشور ترانزیت شده که این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۲۸.۲ درصد افزایش داشته است. در آبان امسال و با ثبت عملکرد یک میلیون و ۵۴۱ هزار و ۸۴۹ تن، ترانزیت از کشور نسبت به آبان سال ۱۴۰۱ افزایش ۶.۸۴ درصدی داشته است.»
معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی ادامه می‌دهد: «در این مدت، ترانزیت کالای نفتی و غیرنفتی به ترتیب با عملکرد ۲ میلیون و ۹۲۳ هزار و ۹۳۷ تن و ۶ میلیون و ۵۳۴ هزار و ۹۲۵ تن، افزایش ۴۸.۷ درصدی و ۲۰.۸ درصدی را نسبت به هشت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۱ رقم زده است.»
رشد ۳۲.۱ درصدی ترانزیت جاده‌ای تا آبان یکی دیگر از دستاوردهایی است که دبیر شورای‌عالی هماهنگی ترابری کشور به آن اشاره کرده و می‌افزاید: «از مجموع عملکرد فوق، سهم حمل‌ونقل جاده‌ای برابر با هشت میلیون و ۵۲۰ هزار و ۸۶۲ تن و سهم حمل‌ونقل ریلی ۹۳۸ هزار تن بوده است که در بخش جاده‌ای با رشد ۳۲.۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل روبه‌رو بوده‌ایم.»
افندی‌زاده اضافه می‌کند: «در آبان امسال، عملکرد ترانزیت با ثبت یک میلیون و ۵۴۱ هزار و ۸۴۹ تن، رشد نقطه‌به‌نقطه ۸۴.۶ درصدی را نسبت به آبان سال قبل داشته است. در این ماه، ترانزیت جاده‌ای کالاهای نفتی و غیرنفتی به ترتیب با عملکرد ۵۴۴ هزار و ۶۲۳ تن در بخش کالای نفتی و ۸۵۵ هزار و ۲۲۶ تن در بخش کالای غیرنفتی ثبت شده است و در بخش ترانزیت ریلی مجموع کالاهای نفتی و غیرنفتی با عملکرد ۱۴۲ هزار تن، رشد ۳۴.۶ درصدی داشته است.»
معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی تأکید می‌کند: «ثبت مستمر رکوردهای اخیر ترانزیت از کشور و اقبال روزافزون دولت‌ها، تجار، بازرگانان و فعالان حمل‌ونقلی خارجی اعم از کشورهای همسایه، منطقه و فرامنطقه‌ای به موقعیت ترانزیتی و لجستیکی جمهوری اسلامی ایران، حاکی از ثمربخش بودن رویکرد تحول‌آفرین دولت سیزدهم به موضوع راهبردی ترانزیت با تأکید بر توسعه روابط همه‌جانبه اقتصادی با همسایگان است.»
وی خاطرنشان می‌کند: «این رویکرد که در کلان ابتکار ایران - راه متبلور شده و ترویج و پیشبرد آن در رویدادها، مذاکرات و توافقات دو و چندجانبه ترانزیتی و همچنین در سطح ملی و در ارتباط با همه نهادها، بخش‌ها و دستگاه‌های ذی‌ربط، تقویت شراکت‌های ترانزیتی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و نیز افزایش هماهنگی داخلی و حصول رویکرد واحد ملی و فرابخشی را به امر لجستیک و ترانزیت به دنبال خواهد داشت.»
مهم‌ترین مشکلات رانندگان کامیون
که از آن اطلاعی ندارید
عوامل تهدیدکننده سلامت جسمی رانندگان زیادند. رانندگی شغلی است که فرد مجبور است برای ساعات طولانی و در برخی از موارد تا ۱۲ ساعت از وقت خود را در روز به آن اختصاص دهد.
یکی از مهم‌ترین مشکلات سلامتی رانندگان کامیون که منشأ فیزیکی دارد، تابش مستقیم نور خورشید به صورت رانندگان است. برآوردها نشان می‌دهد رانندگان حرفه‌ای بیشتر از مردم دیگر در خطر ابتلا به سرطان پوست در ناحیه صورت و دست‌ها هستند. استفاده از کرم‌های ضدآفتاب استاندارد، تا حد زیادی می‌تواند از این رویداد پرمخاطره جلوگیری کند. استفاده از کلاه لبه‌دار، عینک‌آفتابی و آفتاب‌گیر خودرو نیز می‌تواند تا حد زیادی در این زمینه کمک‌کننده باشد. همچنین نباید از تأثیر عجیب تابش آفتاب بر خلق‌وخوی رانندگان به‌راحتی گذشت.
ماشین‌های سنگین، ارتعاش و تکان‌های شدیدتری نسبت به خودروهای سواری دارند و این خود یک از مشکلات رانندگان کامیون است. این ارتعاش‌ها و سروصدای ناشی از آن می‌تواند سلامت روحی راننده را مختل کند. علاوه برآن، تکان‌های همیشگی می‌تواند منجر به مشکلات اسکلتی مانند کمردرد و گردن درد و یا دردگرفتن پا در رانندگان شود. به همین علت توصیه می‌شود تا تعمیرات دوره‌ای کامیون و یا ماشین سنگین را جدی گرفته و از صندلی‌های فنردار باکیفیت استفاده کنید.
رانندگان در مواقع ضروری اقدام به تعمیرات خودرو می‌کنند و بیشتر از دیگران با مواد شیمیایی و حلال‌ها سروکار دارند. بهتر است برای جلوگیری از این نوع از مشکلات رانندگان کامیون در این موارد نکات ایمنی را جدی گرفته و استفاده از ماسک و دستکش را فراموش نکنند.
یکی دیگر از مشکلات رانندگان کامیون حرفه‌ای این است که بیشتر وقت خود را بیرون از شهرها می‌گذرانند و دسترسی به غذای سالم و آب آشامیدنی سالم برای آنها وجود ندارد. غذاهای بین‌راهی و نیز رستورانی‌های جاده‌ای نیز در بیشتر مواقع، کیفیت لازم را نداشته و ترکیبات سالمی هم ندارند. تغذیه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در بین این قشر است و معمولاً مشکلات زیادی نیز برای آنان ایجاد می‌کند. مشکلات گوارشی و چاقی ناشی از بدخوری سلامت رانندگان، به‌خصوص رانندگان بین‌شهری را تهدید می‌کند. شستن دست‌ها به فاصله کم، استفاده نکردن از غذاهای ناسالم و تهیه غذا از مکان‌های معتبر می‌تواند تا حدی این مشکلات را برای این افراد کاهش دهد.
رانندگان مدت‌زمان بسیار طولانی و خسته‌کننده را به‌صورت نشسته می‌گذرانند. نشستن برای مدت طولانی می‌تواند به چندین نگرانی سلامتی از جمله چاقی و مشکلات متابولیک منجر شود.
افزایش فشار خون، قند خون بالا، ایجاد چربی اضافی در ناحیه شکم و افزایش سطح کلسترول و ابتلا به سرطان پروستات که از بیماری‌های شایع در بین رانندگان است مشکلاتی است که رانندگان را تهدید می‌کند. این مشکلات در سلامتی عمومی، ممکن است خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی - عروقی و سرطان را افزایش دهد.
مطالعات نشان داده است که بیش از ۷۰ درصد از رانندگان کامیون، اقدام به استعمال سیگار می‌کنند. بسیاری از رانندگان احساس می‌کنند که این تنها گزینه برای کاهش استرس و بیدار ماندن در هنگام شب‌کاری است. علاوه‌بر سیگار کشیدن، قرار گرفتن در معرض دود گازوئیل و سایر مواد شیمیایی مضر از جمله مشکلات رانندگان کامیون است که می‌توانند بر سلامت سیستم تنفسی و ریه‌ها تأثیر بگذارد.
رانندگان کامیون بیشتر وقت خود را تنها می‌گذرانند که این امر، می‌تواند منجر به انزوا و احساس تنهائی و در ادامه، افسردگی شود و باید با روش‌های مناسب اقدام به مقابله با افسردگی کرد.
نداشتن هم‌صحبت می‌تواند باعث شود تا فرد ساعت‌های طولانی تنها باشد و این موضوع به فرد زمان زیادی برای فکر کردن و ایجاد استرس می‌دهد.
استرس‌های ناشی از نرسیدن به موقع بار به مقصد و استرس‌های ناشی از احتمال خطرات گوناگون مانند تصادف نیز عواملی هستند که این شغل را به یک کار پرمخاطره تبدیل کرده‌اند.
کم‌خوابی و خستگی در رانندگی نیز یکی دیگر از مشکلات سلامتی رانندگان کامیون است. به دلیل اینکه این رانندگان، بیشتر زمان را بیرون از شهرها می‌گذرانند، وقت کمتری برای ارتباط به خانواده خود خواهند داشت. همسران این افراد نیز باید در نبود آنان وظایف خانوادگی بیشتری را به دوش بگیرند.